Η απλούστευση του χρηματοδοτικού τοπίου του ΕΕ είναι επιτακτική ανάγκη.
Το πλήθος των εκτός προϋπολογισμού χρηματοδοτικών μέσων της ΕΕ έχει πολλαπλασιαστεί την τελευταία 15ετία, γεγονός που επέτεινε ακόμη περισσότερο την πολυπλοκότητα του χρηματοδοτικού τοπίου της. Μερικά από αυτά τα μέσα δεν υπόκεινται σε έλεγχο των επιδόσεων τους, ούτε και σε εποπτεία από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
Για δεκαετίες τώρα, η αποσπασματική προσέγγιση που υιοθετήθηκε για τη διαμόρφωση του χρηματοδοτικού τοπίου της ΕΕ έχει δημιουργήσει ένα ανομοιογενές και υπερβολικά περίπλοκο σύνολο, για το οποίο δεν υπάρχει πλήρης υποχρέωση λογοδοσίας. Αυτό είναι το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει νέα έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου (ΕΕΣ). Κεντρικό στοιχείο αυτού του οικοδομήματος είναι ο προϋπολογισμός της ΕΕ, περιλαμβάνονται ωστόσο όλο και περισσότερα εκτός προϋπολογισμού και υβριδικά μέσα. Καθώς το πλήθος αυτών των νεοσύστατων μέσων έχει πολλαπλασιαστεί την τελευταία 15ετία, το ΕΕΣ συνιστά να καταβληθούν περαιτέρω προσπάθειες για την ενοποίησή τους.
«Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει περιγράψει το σημερινό χρηματοδοτικό τοπίο της ΕΕ ως έναν γαλαξία ταμείων και μέσων που περιστρέφεται γύρω από τον προϋπολογισμό της ΕΕ», δήλωσε ο κ. François-Roger Cazala, μέλος του ΕΕΣ και επικεφαλής του ελέγχου. «Παρόλο που η δημιουργία τους ήταν δικαιολογημένη, πιστεύουμε ότι, για τη βελτίωση της αποδοτικότητας και της διαφάνειάς τους, επιβάλλεται η περαιτέρω απλούστευσή τους και η καθιέρωση σχετικής υποχρέωσης λογοδοσίας.»
Το ΕΕΣ εξέτασε τους λόγους για τους οποίους έχει αυξηθεί ο αριθμός των διαφοροποιημένων μέσων που δεν είναι πλήρως ενσωματωμένα στον προϋπολογισμό της ΕΕ. Διαπιστώθηκε ότι, στις περισσότερες περιπτώσεις, οι νομικές, πολιτικές ή οικονομικές συνθήκες που επικρατούσαν κατά τον χρόνο σύστασης του εκάστοτε μέσου δικαιολογούσαν τον διαχωρισμό του από τον ενωσιακό προϋπολογισμό. Παραδείγματος χάριν, τα μέσα που παρέχουν χρηματοδοτική συνδρομή βάσει δανειοληψίας και δανειοδότησης αναπτύχθηκαν αναγκαστικά εκτός προϋπολογισμού της ΕΕ, καθώς είναι αδύνατη η άμεση χορήγηση δανείων από αυτόν. Τα μέσα αυτά αναπτύχθηκαν κατά κύριο λόγο με σκοπό την ταχύτερη δυνατή απόκριση σε κρίσεις (π.χ. άμεση ανάγκη για παροχή χρηματοδότησης στην Ελλάδα ή αντιμετώπιση της κρίσης δημόσιου χρέους το 2010).
Οι διαφορές μεταξύ των επιμέρους χαρακτηριστικών των διαφόρων μέσων είναι σημαντικές, γεγονός που αυξάνει τον βαθμό περιπλοκότητας: ενδεικτικά αναφέρονται οι διαφορές στις ρυθμίσεις διακυβέρνησης, ακόμη και όταν δεν δικαιολογούνταν ιδιαίτερα, όπως στην περίπτωση παρεμφερών δανειοληπτικών και δανειοδοτικών μέσων. Επιπλέον, διαφορετικές είναι οι πηγές χρηματοδότησης, καθώς και ο τρόπος εξασφάλισης των πιθανών υποχρεώσεων.
Αν και με τον δημόσιο έλεγχο διασφαλίζεται ότι τα χρηματοδοτικά μέσα είναι νόμιμα και δικαιολογημένα και ότι υπάρχει σχετική υποχρέωση λογοδοσίας, το χρηματοδοτικό τοπίο της ΕΕ δεν ελέγχεται διεξοδικά. Το ΕΕΣ συνιστά την εκπόνηση και δημοσίευση μιας ενοποιημένης και πλήρους συλλογής πληροφοριών σχετικά με το σύνολο των μέσων. Η νεοεισαχθείσα έκθεση δημοσιονομικής διαφάνειας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, μολονότι αποτελεί θετικό βήμα, δεν καλύπτει όλα τα μέσα.
Επιπλέον, υπάρχει κενό στον έλεγχο των επιδόσεων των μέσων που δεν καλύπτονται από τις ελεγκτικές αρμοδιότητες του ΕΕΣ, ενώ ελλιπής είναι και η εποπτεία που ασκεί το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Αυτό δημιουργεί ένα κενό, δεδομένου ότι ο χαρακτήρας ή ο βαθμός του δημόσιου ελέγχου –και επομένως της λογοδοσίας– μπορεί να διαφέρει ανάλογα με το είδος του χρησιμοποιούμενου χρηματοδοτικού μέσου.
Το ΕΕΣ επισημαίνει ότι στο δημοσιονομικό πλαίσιο 2021-2027 προβλέπονται αυξημένες ρυθμίσεις ευελιξίας του προϋπολογισμού της ΕΕ, γεγονός που αναμένεται να του επιτρέπει να αντιμετωπίζει καλύτερα τις ιδιαίτερες και απρόβλεπτες ανάγκες και να περιορίσει την ανάγκη δημιουργίας ειδικών μέσων. Πρόοδος σημειώθηκε επίσης και όσον αφορά την ενσωμάτωση διαφόρων μέσων στον προϋπολογισμό της ΕΕ. Ωστόσο, η απόκριση στην κρίση της COVID-19 οδήγησε στη δημιουργία δύο νέων μέσων (SURE και NextGenerationEU), ενώ δεν έχει ακόμη αξιοποιηθεί πλήρως η δυνατότητα απλούστευσης, ιδίως των μέσων εκείνων που παρέχουν χρηματοδοτική συνδρομή στα κράτη μέλη ή σε τρίτες χώρες.
Ο ΕΜΣ, το ΕΤΧΣ και η ΕΤΕπ χρησιμοποιούν εξωτερικό ελεγκτή, όπως και ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός για την Ειρήνη και το ταμείο εκσυγχρονισμού, για τα οποία ωστόσο δεν υπάρχει ακόμη έκθεση ελέγχου, καθώς δημιουργήθηκαν πρόσφατα.
Στην περίπτωση της δανειακής διευκόλυνσης για την Ελλάδα, αρμοδιότητα ελέγχου έχουν τα ανώτατα όργανα ελέγχου των κρατών-μελών που έχουν χορηγήσει δάνεια.
Το ΕΕΣ συνιστά στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προτείνει την ενσωμάτωση του ταμείου εκσυγχρονισμού στον προϋπολογισμό της ΕΕ, καθώς και την ενσωμάτωση και ενοποίηση των υφιστάμενων μέσων χρηματοδοτικής συνδρομής.
Απαιτείται πιο συστηματική εποπτεία από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και απλούστευση των διαδικασιών.
Κων/νος Σ. Μαργαρίτης
Δημοσιογράφος
