Πεντάλοφος Κοζάνης
Ο Πεντάλοφος είναι ορεινό χωριό του νομού Κοζάνης. Είναι χτισμένος σε υψόμετρο 1.060 μέτρων[1] στις πλαγιές του όρους Βόιο. Αποτελεί έδρα κοινότητας και ο πληθυσμός του, σύμφωνα με την απογραφή του 2011, είναι 446 κάτοικοι[2]. Σύμφωνα δε με την απογραφή του 2021, ο νόμιμος πληθυσμός συνολικά της δημοτικής κοινότητας Πενταλόφου ανέρχεται στους 718 κατοίκους. Στο παρελθόν ο Πεντάλοφος ονομαζόταν Ζουπάνι ή Ζουμπάνι[3], ονομασία η οποία άλλαξε το 1927 σε Πετρόβουνο και το 1928 σε Πεντάλοφο.[4][5] Απέχει 88 χιλιόμετρα από την Κοζάνη.
Περιγραφή του οικισμού
Ο Πεντάλοφος είναι το σημαντικότερο χωριό από τα Μαστοροχώρια του νομού Κοζάνης. Βρίσκεται πάνω στο πέρασμα από την δυτική Μακεδονία στην Ήπειρο και αυτή η προνομιακή του θέση βοήθησε το χωριό να αναπτυχθεί στο παρελθόν. Η ανάπτυξη του χωριού στο παρελθόν είναι αποτυπωμένη στην εικόνα του. Είναι σχεδόν εξ’ ολοκλήρου πετρόχτιστο χωριό: οι κάτοικοί του ήταν ξακουστοί χτίστες, οι οποίοι μάλιστα ανέπτυξαν και δική τους γλώσσα, τα κουδαρίτικα. Λόγω της πανέμορφης και με προσοχή στη λεπτομέρεια αρχιτεκτονικής του, σήμερα έχει ανακηρυχθεί παραδοσιακός οικισμός.
Στην είσοδο του χωριού βρίσκεται το μνημείο της Γυναίκας της Πίνδου, ενώ η εκκλησία του Αγίου Αχιλλείου αποτελεί το παλαιότερο σωζόμενο κτίσμα στο χωριό (1742).
Ιστορικά στοιχεία
Η εγκατάσταση ανθρώπων στην περιοχή πρέπει να συνδυαστεί με την Κάθοδο των Δωριέων στα 1000 με 800 π.Χ. Στον απόκρημνο και βραχώδη λόφο «Γκραντίσκα» μαρτυρείται η ύπαρξη αρχαίου φρουρίου, το οποίο είχε ξαναχρησιμοποιηθεί στον 3ο μ.Χ. αιώνα, κατά τις βαρβαρικές επιδρομές, καθώς και στα βυζαντινά χρόνια. Το φρούριο βρισκόταν σε μια πολύ στρατηγική θέση, στα σύνορα Ελιμιώτιδας – Ηπείρου, απ’ όπου ασκούσε έλεγχο στον αρχαίο δρόμο που εξασφάλιζε την επικοινωνία μεταξύ Μακεδονίας, Ηπείρου και Θεσσαλίας.[6].
Το 1788, το χωριό πέρασε στα χέρια του Αλή πασά. Στα χρόνια του (έως το 1820) οι κάτοικοι υποχρεώθηκαν να πληρώνουν επιπρόσθετο φόρο, το αγαλίκι, δηλαδή φόρο προστασίας. Το 1856 εξαγόρασαν το χωριό οι κάτοικοι με 10.000 χρυσές λίρες και έγιναν κεφαλοχώρι.
Το παλαιότερο κτίσμα του χωριού είναι ο Άγιος Αχίλλειος, που χτίστηκε το 1742. Είναι τρίκλιτη θολωτή βασιλική και στο εσωτερικό εντυπωσιάζει το ξυλόγλυπτο τέμπλο με θέματα απ’την Παλαιά και Καινή Διαθήκη.
Ο νεότερος οικισμός προέκυψε τη μεταβυζαντινή περίοδο, από πληθυσμούς που κατέφυγαν βορειότερα για να ξεφύγουν από τις επιδρομές των Τουρκαλβανών.
Διοικητικές μεταβολές
Ο Πεντάλοφος από το 1918 αποτέλεσε έδρα κοινότητας.[7]. Με την εφαρμογή του προγράμματος Καποδίστριας, το 1999 η Κοινότητα Πενταλόφου διευρύνθηκε και συμπεριέλαβε τους οικισμούς Αγία Σωτήρα, Βυθός και Δίλοφο. Έδρα της νέας διευρυμένης κοινότητας ορίστηκε ο Πεντάλοφος. Με την εφαρμογή του προγράμματος Καλλικράτης, ο Πεντάλοφος εντάχθηκε στον νέο δήμο Βοΐου.
Οι φωτογραφίες είναι τραβηγμένες από κάτοικο της Κοζάνης..
